ti trovi in:  Home > Medieval an humanistic philology an literature > Notices > Tools > La scuola medica salernitana

Bibliografia cronologico-analitica delle edizioni datate (1480-1830)

1480

Regimen sanitatis salernitanum, Colonia, Conrad Winters, de Homborch,  [1480]

Nota. E' la più antica delle edizioni accertate, anche se la più antica edizione datata risale al 1474 ed è quella di Creusner, in folio, con traduzione tedesca, senza luogo di stampa, menzionata da Schuster 

Schola Salernitana, vel de sanitate tuenda, s.l., ed. Creusner, 1480,  in 4° 

Nota. Esistono due edizioni del medesimo incunabolo stampate nello stesso anno e corredate di Commentarii. Si tratta dell'edizione in 4° di Creusner conservata presso la Biblioteca S.Genevieve de Paris e dell'edizione in 12° di Regnault Chantdieu, in lettere gotiche.

1481

Regimen sanitatis, oder Ordnung des Gesundheit, Augustae Vindelicorum, Handon Froschaner, 1481, in f°

1482

Arnaldi de Villanova regimen sanitatis Salernitanum, Lovanii, Jean de Westphalie, 1482, in 4°  (Bibl. De Lille, B.S. i. 2˚ part. p.47)

Nota. Nel 1482 abbiamo l'edizione di Lugduni, nel 1484 abbiamo quella di Pisa con il commentario di Arnaldo, e quella di Parigi, in 4°. Esse sono pressocche' identiche all'edizione di Lovanio.

 1487

Regimen Sanitatis cum tractatu epidemiae seu pestilentiae, Bisuntii, ed. Jo.Comtet, 1487, in 4° (Hain n.13756)

Nota. Questa edizione in carattere gotico con segnatura 33 e 34 linee e 83 pagine, viene da Comptet attribuita a Besanzon

1490

Regimen Sanitatis cum expositione magistri Arnaldi de Villanova, impressum Argentorati, s.e., anno Domini MCCCCXC, in die Sancti Thomae Cantuariensis, in 4°

Regimen Sanitatis Salernitanum, cum expositione Arnaldi de Villanova, Strasburgo [Venezia, Bernardino Benali], 1490

 1491

Regimen sanitatis cum expositione magistri Arnaldi de Villanova., impressus Argentorati, s.e., anno domini MCCCCXCI, in die St.Thomae Cantauriensis, in 4°  (Hain n.13757)

Nota.  Stampa gotica con segnatura , 38 linee, 64 pagine

Regimen Sanitatis salernitanum excellentissimum pro conservatione sanitatis totius umani generis perutilissimum, necnon a magistero Arnaldo de villa nova cathelano omnium medicorum viventium gemma utiliter, ac secundum omnium antiquorum medicorum doctrinam veraciter expositum., impressum Argentorati, per impressorem dictum Jordani de Quedlinburg, anno domini,  in die S.Thomae Cantuariensis (29 dic.), MCCCCXCI

1493

Carmina de sanitatis regimine que quondam schola solennis Anglicorum Regi conscripsit. Cum Manilii Flacci Torquati carmine de vite humane brevitate per temporis comparationem annexo (Ode di Orazio Diffugere nives, etc.), impressum Lipsiae, s.e., Anno Domini MCCCCXCIII

Nota. Stampa gotica, con segnatura, 10 pagine. Ad ogni distico latino segue la traduzione tedesca in due o quattro versi. Nello stesso anno abbiamo anche un'altra edizione del "Regimen" corredata dei commentarii di Arnaldo, edita a Colonia da Felice Balligault. Ad essa seguono l'edizione di Colonia con il commento di Arnaldo del 1494 (Panzer ann. typ. I. 310), l'edizione di Hausen Froschauer pubblicata ad Augustae Vindelicorum nel 1495 e quella di Parigi del 1497 edita da Michele Le Noir, recante anch'essa il commentario di Arnaldo (Panzer Ann. Typ. IV. 399)

1499

Schola Salernitana seu doctorum Parisiensium tractatulus medicinalis ad regem Angliae, Argentorati, per Matthias Hupsuff, 1499, in 4°  (Panzer 1.64.)

Regimen sanitatis.(A)nglicorum regi conscripsit schola solemnis.Die Schul tzu Parysz., Lipsiae, per Melch.Lotter, 1499, in 4°  (Hain n.13833)

1500

Regimen sanitatis.(A)nglicorum regi conscripsit schola solemnis, Lipsiae, Melch.Lotter, 1500, in 4°  (Hain n.13734)

Nota. Stampa gotica con segnatura, 10 pag. e con traduzione tedesca come la precedente

1501 

Regimen sanitatis. Das ist das Regiment der Gesundheit..., Augustae Vindelicorum, per I. Froschauer, 1501, in 4°  

Nota. Si tratta di un Regimen Salernitano riformato in latino e in tedesco. Nello stesso anno a Parigi apparve anche un'edizione francese con il commento di Arnaldo da Villanova, corredata di un trattato sulla peste e un trattato sulle urine e sui rimedi per le malattie veneree. 

1502

Regimen sanitatis, Das ist das Regiment der Gesundheit..., Augustae Vindelicorum, per I.Froschauer, 1502  (Zapf. Annal. typ. aug. 46)

Nota. L'edizione porta sul titolo un intaglio in legno e per ogni mese un verso latino contenente precetti dietetici, oltre al testo del Regimen Salernitanum in latino e tedesco. Ristampe della medesima edizione si hanno successivamente nel 1503 ad Argentorati ad opera di J.Prüs e nel 1505 a Parigi ad opera di P.Ledru 

1503

Regimen Sanitatis Salernitanum, Venezia, Bernardino de' Vitali, [1503], in 4°  (H 13754; Cop.503; Pellechet 1289)

1504

Regimen sanitatis Salernitanum, Venezia, Giovanni Battista Sessa il Vecchio, 1504

Nota. Nello stesso anno fu pubblicata a Lugduni ad opera di Guill. Hugon, l'edizione completa delle opere di Arnaldo da Villanova

1505

Haec sunt opera Arnaldi de Villanova nuperrime recognita diligentique opere impressa, quae in hoc volumine continentur, Venetiis,  per Bonetum Locatellum, edidit Thomas Murchius, 1505, in f°  

1506

Regimen sanitatis. Das ist ein Regiment, etc., Argentorati, per Matthiam Hupfuff, 1506  (Panzer Ann.typogr. XI. 357) 

Nota. Sul titolo di quest'edizione appare un intaglio in legno, che rappresenta una donna che si tuffa nel bagno con una corona sul capo

1507

Regimen sanitatis ab Arnoldo de Villanova et aliis doctoribus Salerniensibus ordinatum, Rhotomagi, s.e., 1507, in 4°

Regimen sanitatis Salernitanum editum a magistero Arnoldo de villa nova catalano omnium medicorum gemma, Coloniae, per Cornelium de Zyryckzee, apud predicatores, Septbr. die prima, 1507

Nota. Stampa gotica con segnatura, senza numeri marginali, 50 pagine. A pag . 1.b l'edizione porta una figura in legno rappresentante la Scuola Medica. Il testo contiene i 364 versi che si trovano nell'edizione di Ackermann, ma senza varianti ed errori tipografici

1508

Regimen sanitatis Anglicorum regi e parisiensi gymnasio missum, Lipsiae, per Melch.Lotter, 1508

(Rivin. bibl. N.4878; Panzer ann.typ. VII. 164) 

Nota. L'edizione e'corredata di una traduzione tedesca

Regimen sanitatis.sequitur epistola familiaris metrice conscripta modum serviendi mense exprimens. Si vis servire si sic fueris famulatus., Norimberga, per H.Höltzel, 1508, in 4° (Panzer deutsch. Ann.Vol. I., p.298)

Nota. Carattere gotico, con segnatura, 8 pagine. L'edizione alterna all'interno del testo quasi sempre due versi latini e quattro tedeschi. In tutto si hanno 169 versi latini e 304 tedeschi. Il testo e'comunque molto diverso da quello della Scuola Salernitana e contiene molte cose estranee, fra le quali vi e'il Regimen duodecim mensium e non vi e' Commentario.

1509

Regimen sanitatis anglicorum regi e parisiensi gymnasio missum.espressa sunt haec in fiorentissima urbe Brunsvigo, Brunswigi, impressum per Joh.Dorn, quinto Iduum, 1509, in 4° (Ackermann reg.Salern. pag.54 n.115)

Regimen Sanitatis...Wie man sic durch alle monhat des ganzen Jahren mit essen und trinken..., Moguntiae, F.Hewmann, 1509, in 4°  (Panzer deutsch. Annal. 1.311)

Nota. Nel 1509 si hanno anche due edizioni delle opere complete di Arnaldo, la prima stampata a Lugduni ad opera di Franciscus Fradin, che e' una ristampa dell'edizione di Venezia del 1505 e l'altra stampata a Parigi  

1510

Regimen sanitatis, Wie man sich, etc., Mogunt., F.Hawman, 1510, in 4°  (Panzer deutsche Ann.I, 311)

1511

Marsilius Ficinus, de triplici vita: scilicet, sana, longa et coelitus, una cum textu seu regimine sanitatis Salerni, Argentorati, ex officina Johann. Scotti, 1511, in 4°

Nota. L'edizione contiene il testo di Arnaldo in 364 versi, senza Commentarii.

Regimen Sanitatis Salernitanum, Parigi, Pierre Baquelier, 1513

 1513

Bone valetudinis cura seu Regimen sanitatis Salernitanum: Britanniae olim regi dicatum: a prestantissimo viro Arnaldo de Nova villa peritissime ac utilissime ex solida probatissimorum medicorum traditione texto commentariolo explanatum. In Montepessulano per acutissimos physicarum rerum indagatores denuo elimatum. Nunc etiam vernaculis sententiis, non vulgariter, ut antehac in rhytmo redactis illustratum, Lipsiae, per Iac.Thanner Herbipolitanum, 1513, in 4°

Nota. Carattere gotico contenente il testo e la traduzione rimata

Regimen Sanitatis Salerni, s.l., impressum per Thomam Kees Commoranum, 1513, in 24°

Regimen Sanitatis, das ist ein Regiment..., Argentorati, per Matthias Hupfuff, 1513, in 4°

(Panzer Zusatz. Ann. 126)

Regimen Sanitatis Salernitanum, Parigi, Pierre Baquelier, 1513

1515

Regimen sanitatis, das ist ein Regiment per gesundtheyt durch alle monadt, Norimbergi, Iodocus Gutknect, 1515, in 4°  (Panzer Zusatz. Ann.132)

Nota. Questa edizione somiglia a quella di Strasburgo del 1506

1516

Regimen sanitatis accurate castigatum adjecta tabula in calce libri hactenus non impressa, Lugduni, per Iac. Myt., expensis Barth.Trot, 1516, in 4°

Nota. Alla base del frontespizio vi e' l'epigrafe: Cum bonis ambula, mors peccatorum pessima; sic utere tuo ut alieno non egeas. Nel 1519 si ha poi l'edizione di Argentorati menzionata da Conrad Gesner e Ackermann, e quella di Norimberga ad opera di Jod. Gutknecht

1520

Arnaldi de Villa nova medici acutissimi opera nuperrime recisa : una cum ipsius vita recenter hic apposita. Additus est etiam tractatulus de philosophorum lapide intitulatus, Lugduni,Guill.Huyon, 1520, in f°

Nota. Successivamente, nel 1527, si ha una riproduzione dell'edizione di Venezia del 1505

1530

Regimen Sanitatis Salerni. This Boke techynge all people to govern them in helthe is transalted out of latine tongue in to english Painell. Wich boke is amended, augmented and diligently imprinted, London, Berthelet, in 4°

1532

Regimen sanitatis medicorum Parisiensium pro tuenda sanitate Regis Angliae conscriptum, docens quomodo quilibet homo se per singulos totius anni menses cum in esu et potu, tum in venarum incisione gerere debeat, magistri Francisci Mymeri Cilesii rhythmis germanicis et polonicis exornatum, Cracoviae, Matthias Scharffenberg, in 8°  (Panzer ann. typ. VI. 476.)

Nota. Nel 1537 si ha la riproduzione dell'edizione di Londra del 1530

1538

Conservandae sanitatis praecepta saluberrima cum Arnaldi Villanoviani exegesi per J.Curionem locupletata, ut novum opus videri possit, Francofurti, Ch.Egenolph., in 12°  (Haller, Bibl.bot. 1.217)

Nota. Curio era nato in Rheimbergen presso Colonia ed esercito' la medicina a Erfurt, ove mori' nel 1561. Si tratta di una delle edizioni più copiose di versi del Regimen, insieme a quella successiva del 1545

1539

Incipit regimen sanitatis Salernitanum excellentissimum pro conservatione sanitatis totius humani generis perutilissimum, necnon a magistro Arnaldo de Villanova.expositum, noviter correctum ac emendatum, Venetiis, per B. de Vitalibus, circa il 1539,  in 4°

1545

De conservanda bona valetudine opusculum Scholae Salernitanae ad regem Angliae versibus conscriptum, cum Arnoldi Novicomensi brevissimis ac utilissimis enarrationibus. Et haec omnia barbarie et infinitis , quibus scatebant, mendis, tam accurate repurgata, ut jam quasi novam facies induerint citraque offensionem legi possint, Francofurti, opera et studio Jo.Curionis et Jac.Crelii, apud Ch.Egenolphum, 1545, in 8°  (Rivini bibl. n. 4879)

1546

Regimen sanitatis Angliae olim regi a Schola Salernitana vel parisiensi scriptum a praestantissimis quibusque medicis approbatum, nunc germanicis rhythmis illustratum et omnibus bonam corporis valetudinem tueri volentibus utile et necessarium, Viteberg, edidit Js.Busmannus, apud G.Rhau, 1546, in 8°  (Ackermann  reg. Salern. p.97, 118) 

Nota. Testo di 360 versi con la traduzione rimata tedesca : Dem König von Engeland, etc.

1549

Cum  Jo.Katschai placitis de Regimine Sanitatis ex Hippocrate et Galeno depromptis, Francofurti, s.e., 1549, in 12°

Opera utilissima di Arnaldo di Villa Nova di conservare la sanita', pur hora tradotta di latino in buona lingua italiana, in Venetia, per Michele Tramezino, 1549

Nota. All'interno del testo, oltre all'opera di Arnaldo da Villanova, si trovano anche i trattati di Galeno e di Marsilio Ficino su come conservare la salute e curare le infermità dell'animo

1551

De conservanda bona valetudine., Francofurti, apud Ch.Egenolphum, 1551  (Rivini bibl. n 4880)

Nota. Ripetizione dell'edizione di Francoforte del 1545 con l'aggiunta di : Othonis Cremonensis rhythmi de electione meliorum simplicium ac specierum medicinalium, e S.Augustini concio de vivanda ebrietate carmine reddita.

1552

Regimen sanitatis regi Angliae olim a Schola Salernitana dedicatum, rhythmis germanicis illustratum, nunc denuo correctum et in ordinem aptiorem redactum et omnibus, etc. utile et necessarium, Lipsiae, excudebat G.Hantzsch., 1552  (Fabric. bibl. p.884)

Nota. Si tratta di una ristampa dell'edizione di Vittemberg del 1546; i 362 versi latini si alternano con la traduzione tedesca, a paragrafi, senza ordine preciso. Vi sono annessi : Camerarii versus de phlebotomia, Anonym. Contra fluxum ventris, e Posidippi et Metrodori epigrammata de incommodis et commodis vitae humanae. In tutto sono 48 pagine.

1553

De conservanda bona valetudine, scholae Salernitanae opusculum: cum Arnoldi Novicomensis, .enarrationibus: accuratius iam & emendatius edita per Ioannem Curionem, & Iacobum Crellum. Item, De electione meliorum simplicium, ac specierum medicinalium, rhythmi M.Othonis Cremonensis. De moderatione cibi & potus, item somni & vigiliarum, loci aliquot ex Philippi Melancthonis de anima libro: Polybij de victus salubris ratione privatorum, tractatus, Francofurti, apud Christianum Egenolphum, 1553, in 8°

De moderatione cibi e tpotus, somni et vigiliarum loci Polybi tractatus de victus salubris ratione privatorum, Francofurti, apud Ch.Egenolphum, in 8°  (Rivini bibl. n.4881)

Nota. Si tratta di una riproduzione dell'edizione di Francoforte del 1551. 

1554

L'Ecole de Salerne., Francofurti, Ch.Egenolph., 1554, in 8°  (Bibl. Mazarine n.29356)  

Nota. L'edizione e' una ristampa dell'edizione di Curio e di Crellio e consta di 269 versi e di una serie di Commentarii. Successivamente, nel 1555 si ha un'altra riproduzione delle edizioni di Curio e Crellio, con lo stesso testo e gli stessi Commentarii

1557

De conservanda bona valetudine opusculum Scholae Salerni cum Arnoldi Novicomensis.Enarrationibus utilissimis novissime recognitis & auctis per Ioannem Curionem, Antuerpiae, apud Ioannnem Bellerum, 1557, in 8°

De conservanda bona valetudine opusculum scholae salernitanae ad regem Angliae, germanicis rhythmis illustratum, cum Arnoldi Novicomensis, enarrationibus utilissimis, novissime recognitis et auctis, Francofurti, per Jo.Curionem, apud haeredes Ch.Egenolphi, 1557, in 8°

Nota.  Testo latino di 394 versi e traduzione in versi tedeschi: Dem König von England, etc., con figure in legno. Segue: Anastasii epigramma de ratione victus salutaris post incisam venam in 9 distici, Camerarii victus et cultus ratio exposita quatuor in singulos menses versibus in 24 distici

1559

Conservandae sanitatis praecepta saluberrima, Regi Angliae quondam a Doctoribus Scholae Salernitanae versibus conscripta, nunc demum non integratati solum atque nitori suo restituita , sed rhytmis quoque germanicis illustrata, cum luculenta et succinta Arnoldi Villanoviani Medici ac Philosophi exegesi, per Joannem Curionem Berkensem, celeberrimae Erphordianae Reip.medium, ita jam recens recognita ac locupletata, ut novum opus jure videri possit, Francofurti, apud haeredes Cristiani Egenolphi, 1559

1562

De conservanda  bona valetudine, opusculum Scholae Salernitanae ad Regem Angliae, cum Arnoldi Novicomensis.enarrationibus utilissimis, novissime recognitis et auctis per Joannem Curionem, Antuerpiae, apud Joannem Withagium, sub insigni Falconis, 1562, in 12°  (Bibl. Mazar. n.29357; Choulant)

Regimen Sanitatis Salernitanum. De conservanda valetudine., Anversa, J.Withzein, 1562

1566

Joannis Francisci Lombardi, neapolitani, eorum quae de balneis aliisque miraculis puteolanis scripta sunt Synopsis, adjectis balneis Aenarium, nec non locis obscurioribus scholiis. Adjecta sunt in calce tria opuscula medica : Claud. Galeni Libellus, quos, quibus et quando purgare oporteat; Hippocratis Coi Jusjurandum; Scholae Salernitanae versus, Venice, Anellus Sanvitus, 1566, in 4° (Ackermann)

1567

De conservanda bona valetudine, opusculum Scholae Salernitanae, ad regem Angliae, cum Arnoldi Novicomensis, medici et philosophi antiqui enarrationibus utilissimis, novissime recognitis et auctis per Ioannem Curionem. Reliqua sequens pagella indicabit, Venetiis, apud Bartholomaeum Rubinum, 1567, in 12°

1568

Conservandae bonae valetudinis praecepta longe saluberrima, Regi Angliae quondam a doctoribus Scholae Salernitanae versibus conscripta : nunc demum non integratati solum atque nitori suo restituta, sed rhythmis quoque germanicis illustrata, cum luculenta et succinta Arnoldi Villanoviani, medici ac philosophi praestantissimi, in singola capita exegesi, per Joan.Curionem, Berckensem celeberrima Erphordianae reip.medium physicum, ita nunc denuo mutatis et recisis nonnullis ac innumeris ferme sublatis mendis, recognita et repurgata, ut novum opus jure videri possit, per Joan.Curionem, Francofurti, haered. Egenolph., 1568, in 8°

1572

Conservandae bonae valetudinis praecepta longe saluberrima, Regi Angliae quondam a Doctoribus Scholae Salernitanae versibus conscripta.Cum luculenta et succincta Arnoldi Villanoviani.in singola capita esegesi. Per Ioannem Curionem.ita nunc denuo mutatis et recisis nonnullis,.recognita et purgata, Francofurti ad Moenum, apud haeredes Christiani Egenolphi, 1572, in 16° 

Nota. Si tratta di una miscellanea rara di 5 pezzi ; seguono infatti : De tuenda bona valetudine, libellus Eoboani Hessi, Franc., apud haered.Chr.Egen., 1532. 

De partu hominis, et quae circa ipsum accidunt, D.Eucharii Rhodionis, Franc., apud haered.Chr.egen., 1563.

Saluberrima bonae valetudine tuendae praecepta, Eoboani Hessi, Franc.Chr.Egen., 1568.

De gubernanda sanitate, Francofurti, per D.Johannem Katzschium, Franc., apud haered.Chr.Egen., 1570.

Dioclis Carystij.aurea ad Antigonum regem epistola, remediis. Ad haec, Arnaldi a Villanova.Consilium ad regem Aragonum, de salubri hortensium usu Antonii Mizaldi.cura & diligentia, Lutetiae, apud Federicum Morellum Regium typographum, 1572

1573

De conservanda bona valetudine, opusculum scholae Salernitanae, ad regem Angliae, cum Arnoldi Novicomensis,.enarrationibus utilissimis, novissime recognitis & auctis per Ioannem Curionem. Venetiis,  apud Ioan.Mariam Lenum, 1573, in 12°  (Cat. de Zaluski)

Nota. Si tratta di una edizione italica in terza rima. Nello stesso anno si ha un'edizione del "Regimen" raccolta e accresciuta da Curio, stampata a Francoforte e corredata di immagini, in 8°

Conservandae bonae valetudinis praecepta longe saluberrima.a doctoribus Scholae Salernitanae versibus conscripta, nunc demum.rhytmis quoque germanicis illustrata cum Arnoldi Villanovani.in singula capita exegesi, per Ioannem Curionem recognita & repurgata, Francofurti, apud haeredes Ch.Egenolphi, 1573 

1575

De conservanda bona valetudine opusculum Scholae Salernitanae, ad Regem Angliae ; cum Arnoldi Novicomensis.enarrationibus utilissimis, denuo recognitis et auctis per Joannem Durionem et Jacobum Crellium, , Parisiis, apud Hieronymum de Marnef, et viduam Gulielm Cavellat, sub Pelicano monte D.Hilarij, 1575

Tuendae sanitatis ratio per sex rerum (ut medici vocant) non naturalium ordinem, ex graviorum medicorum scriptis diligenter congesta, opus..nunc.editum.author Georgico Pictorio, Villigano.Parisiis, apud Hieronymum de Marnef et Gulielmum Cavellat, 1575, in 4°

1577

Conservandae bonae valetudinis praecepta longe saluberrima, regi Angliae quondam a doctoribus Scholae Salernitanae versibus conscripta: nunc demum integratati, atque nitori suo restituta. Cum luculenta & succinta Arnoldi Villanoviani.in singola capita exegesi. Per Ioannem Curionem.nunc denuo recognita & repurgata. Lugduni, apud Ioannem Lertout, 1577, in 16°

1580

De conservanda bona valetudine opusculum Scholae Salernitanae, ad Regem Angliae ; cum Arnoldi Novicomensis, medici et philosophi antiqui enarrationibus utilissimis, denuo recognitis et auctis per Joannem Curionem et Jacobum Crellium, , Parisiis, apud Jeronymum de Marnef, et viduam Gulielmi Cavellat, sub Pellicano, monte D.Hilarij, 1580  (Choulant; Bibl. roy de Par. T 2044)

Nota. E' una riproduzione dell'edizione di Parigi del 1555

 1582

Proverbialia dicteria ethicam et moralem doctrinam complectentia versibus veteribus rhythmicis una cum germanica interpretatione conscripta, per Andream Gartnerum, Francofurti, haeredes Egenolph., 1582, in 8°

1585

Arnaldo: de Vilanova, Arnaldi Villanoviani., Opera omnia. Schola salernitana. Cum Nicolai Taurelli medici & philosophi in quondam libros annotationibus, cum indice item copiosissimo, Basileae, ex officina Pernea per Conradum Valdkirch, 1585

1586

Arnaldi Villanoviani.Praxis medicinalis. Universorum morborum umani corporis, tam internorum quam externorum, curandi viam ac methodum, summa cum doctrina & certa experientia praescribens: Hac ultima editione doctorum medicorum iudicio a sua teoria disiuncta.Cum indice tam Tractatuum quarta ab hinc pagina enumeratorum, quam rerum ac materiarum locupletissim, , Lugduni, apud Ioannem Stratium, sub bibliis aureis, 1586

1587 

De conservanda bona valetudine, opusculum scholae Salernitanae, ad regem Angliae, cum Arnoldi Novicensis medici et philosophi antiqui enarrationibus utilissimis, novissime impressis, et auctis per Ioan. Curionem, et ab erroribus, accuratissime repurgatis, et vindicatis. Reliqua sequens pagella indicabit, Venetiis, apud Petrum Marinellum, 1587, in 12°

Scuola salernitana del modo di conservarsi in sanita'. Nuovamente trasportata di latino in volgare toscano da fra' Serafino Razzi, in Perugia , appresso Pietroiacomo Petrucci, 1587, in 8°  (Cat. della Libraria Capponi p.347; Choulant) 

1591

J.Katzschii nonnulla placita ex Hipp. et Gal.libris deprompta, textis et comment. Curionis, Genevae, Jacq.Stoer., 1591, in 8°  (Haller; Choulant; Bibl.Roy. de Paris T.2844)

Nota. Nel 1594-1595 si hanno le ristampe di precedenti edizioni, per lo piu' in area tedesca, a Francoforte e a Colonia

Medicina salernitana, id est Conservandae bonae valetudinis praecepta, cum luculenta & succincta Arnoldi Villanoviani in singula capita exegesi per Iohannem Curionem recognita & repurgata nova editio.[s.l.], excudebat Iacobus Stöer, 1591 

1599

Medicina salernitana id est conservandae bonae valetudinis praecepta. Cum luculenta & succinta Arnaldi Villanoviani in singula capita exegesi, per Joannem Curionem recognita & repurgata. Nova editio melior, & aliquot medicis opusculis (quae sequens pagella exhibet) auctior, Genevae, excudebat Iacobus Stöer , 1599 

1607

De conservanda bona valetudine, opusculum Scholae Salernitanae ad regem Angliae, cum Arnoldi Novicensis.enarrationibus utilissimis, novissime impressis et auctis per Ioan. Curionem, et ab erroribus, accuratissime repurgatis, et vindicatis, Venetiis, apud Lucium Spinedam, 1607

The Englishman's doctor, or the School of Salerne, or physicall observations for the preserving of the body of man in continuall health, traduzione in versi inglesi di I.Harington, riproduzione nel 1830 di Croke, London, Iohn.Helme, 1607, in 12°  (Croke; Choulant)

Nota. Nel 1609 si ha a Londra una riproduzione di questa edizione, mentre nel 1605 c'era stata un'edizione pubblicata a Francoforte, conforme a quella di Curio del 1591 

1610

Schola Salernitana incerti J.C. dictum Sophisticum ad lectorem : es parum eris multum : es multum eris parum, Neapoli, ex typographia Ioannis Jacobi Carlini et Constantini Vitalis, 1610, in 12°

Nota. L'edizione consta di 413 versi e reca due articoli anonimi dai titoli : "Victus et cultus ratio, tetrastichis duodecim exposita" e "Simplicium meliorum electio, ac specierum medicinalium"

1616

Le Reglement ou Regime de la Santé, tradotto dal latino della Scuola Salernitana da Jean Bertoul, Douai, Pierre Avroy, 1616, in 8°

1617 

Regimen Sanitatis Salerni. The School of Salernes most learned and judicious dictetorie, or methodical instructions for the Guide and governing  the health of men, dedicated to Master Joseph Fenton, esquire by Anonymus, London, Bernard Alsop., 1617, in 4°

Nota. L'edizione fu compilata ad uso dei regnanti di Inghilterra dai medici della Scuola Salernitana, per permettere agli stessi di appropriarsi dei precetti necessari per mantenere in buona salute il proprio corpo

1619

De conservanda bona valetudine opusculum scholae salernitanae ad regem Angliae, cum Arnoldi Novicensis.enarratonibus utilissimis, novissime impressis, et auctis per Ioan.Curionem, et ab erroribus accuratissime repurgatis, et vindicatis, Venetiis, apud Petrum Milocum, 1619

1623

Conservandae bonae valetdinis praecepta longe saluberrima regi Angliae quondam a doctoribus Scholae Salernitanae versibus conscripta pristino suo nitori restituta et rhytmis anglicanis illustrata. The Salerne School or the Regiment of health. That is physicall observations on the perfect preserving of the body of man in continual health, Gateshead, s.e., 1623

1625

Schola salernitana hoc est de valetudine tuenda, opus nova metodo instructum, infinitis versibus auctum, commentariis Villanoviani, Curionis, Crellii et Constansoni illustratum, adjectae sunt animadversiones novae et copiosae Renati Moreau, Parisiis, sumptibus Thomae Basii, 1625  (Choulant; Bibl. Roy. T.2045)

Nota. L'edizione porta la dedica al cardinale Richelieu, datata alle Calende di Novembre 1624. I Prolegomeni contengono notizie sulla Scuola di Salerno, sui versi leonini, sulle medicine adottate

1628

L'eschole de Salerne, ou preceptes pour se conserver en bonne santé. Le tout en quatrains français, par l'abbé Ancelin, Paris, s.e., 1628, in 4°

Id est, bonae valetudinis conservandae thesaurus locupletissimus, in quo quidquid ad eam rem pertinet ex probatissimis auctoribus traditur, docetur et explicatur, Coloniae Agrippinae, Petrus a Bruchel. Hygeia, in 8°  (Choulant)

Nota. L'edizione contiene 11 trattati dietetici, di cui il secondo appartiene alla Scuola Salernitana e reca un Commentario e una paginazione particolare

Medicina salernitana, id est conservandae bonae valetudinis praecepta, cum luculenta et succinta Arnoldi Villanoviani in singula capita exegesi, per Johannem Curionem recognita et repurgata, Francofurti, excudebat Matthaeus Kempffer, impensis Vincentii Steinmeyeri, 1628

Regimen sanitatis salernitanum.epigramma Anastasii. Victus et cultus ratio exposita per Ioachinum Camerarium. De moderatione cibi et potus.ex Phil. Melanchtonis lib. De Anima.nova editio melior.auctior, Francofurti, N.Steinnerus, 1628, in 8°

1630

La Scola Salernitana per acquistare e custodire la Sanitá tradotta fedelmente dal verso latino in terza rima piacevole volgare, dell'incognito accademico vivo morto, con li discorsi della vita sobria del S.Luigi Corsaro, Venice, Brogiollo, 1630, in 8°  (Choulant)

Nota. Nel 1633 l'edizione sará aumentata di 400 versi e stampata ad opera di R.Bruitsma e poi ristampata nel 1635 a Lovanio

1636

Nova-antiqua Schola Salernitana, Duaci, per R.Bruitsma, 1636, in 12°

Nota. L'editore ha aggiunto ai 400 versi, esametri e pentametri non rimati, che distinguono l'edizione dal testo originale

1638

Medicina Salernitana, id est conservandae bonae valetudinis praecepta, cum lutulenta et succinta Arnoldi Villanoviani in singula capita exegesi, per Johannem Curionem recognita et repurgata, nova editio melior et aliquot medicis opusculis auctior, Genevae, apud Jacobum Stöer, 1638, in 16°

Nota. Nel 1641 si ha una ristampa dell'edizione di Bruitsma del 1836

1642

Regimen Sanitatis Salernitanum, das ist, ein Schon alt Büchlein auss den eltisten und besten Doctoren der Artzeney als Hippocrate, Galeno, Avicenna..., Hamburgi, Tob.Gundermann, typis Hans Gutwasser, 1642, in 4°  (Choulant; Bibl. Mazar. n. 15288)

1643

Le Regime de Santé de l'Escole de Salerne, traduit et commenté par Michel Lelong, provinois, docteur en médicine, avéc l'Epitre de Diocle Caristien, thoucant les présages des maladies, á Antigone Roi d'Asie, et le serment d'Hippocrate, mis de prose en vers français per le même, 3.ed., Paris, N.e I.. de la Coste, 1643, in 8°

1649

L'escole de Salerne en vers burlesques, et duo poemata macaronica de bello huguenotico et de gestis magnanimi et prudentissimi Baldi, Parisiis, I.Henault, 1649, in 4°

Nota. Si tratta di una edizione latino-francese. I versi latini sono 219. I versi francesi sono stati attribuiti parte a Louis Martin, parte a Guy Patin. L'edizione fu ristampata a Leide nel 1651 presso Elzevier.

Le regime de santé de l'Escole de Salerne, traduit et commenté par Maístre Michel Le Long., 4. ed., Paris, chez Nicolas et Jean de la Coste, 1649

Regimen Sanitatis Salenitanum or the School of Salernes regiment of health, London, per B.Alsop., 1649, in 4°

Nota. Testo e traduzione in versi inglesi di P. Holland

Schola salernitana, sive de conservanda valetudine praecepta metrica, auctore Joanne de Mediolano, etc., Hagae Comitum, ed. Zachar.Sylvius, ex officina, Arn.Leers, 1649, in 12°

Nota. Questa edizione da' inizio ad una nuova serie e contiene un testo purgato da molti versi interpolati, annesso al testo di Curio. Consiste infatti di circa 394 versi con il Commentario di Arnaldo preso da Curio, ed e' fornito nei Prolegomeni di chiarimenti, in parte proprii ed in parte presi dall'edizione di Moreau. Oltre alle aggiunte della edizione del 1591, vi si trovano anche alcuni epigrammi latini di Scriverius, Borläus, Grotius. Inoltre questa edizione fu la prima che porta sul titolo il nome di Giovanni da Milano, al quale viene anche attribuita quest'opera da Moreau e dallo Schenck

1651

L'escole de Salerne en vers burlesques, et duo poemata macaronica, De bello Huguenotico, et de gestis magnanimi et prudentissimi Baldi, Paris, s.e., 1651

1657

Schola salernitana sive De conservanda valetudine praecepta metrica, autore Joanne de Mediolana hactenus ignoti cum luculenta et succinta Arnoldi Villanovani in singola capita exegesi, ex recensione Zachariae Sylvii medici roterodamensis, cum ejusdem praefatione, nova ed., melior et aliquot medicis opusculis auctior, cum indicibus duobus, altero capitum, altero rerum,  Roterodami, ex officina Arnoldus Leers, 1657

1660

L'eschole de Salerne en vers burlesque et poëma macaronicum de bello huguenotico, Rouen, chez Ant.Ferrand., 1660, in 12°

Nota. La dedica, diretta a Guy Patin, e'sottoscritta dal libraio J.Henault, indi seguono due prolegomeni, dopodiche' una dedica a Scarron in versi, e due poesie burlesche, di cui una riguarda la guerra degli Ugonotti. Nello stesso anno 1660 si ha la stampa di una edizione rara della quale esistono soltanto 100 esemplari, stampata ad Hagae, presso Jos. Vanduren, in 8°

1662

Scuola Salernitana tradotta del verso latino in terza rima, col trattato della vita sobria di Luigi Corsaro, Venetiis, Brigontius, 1662, in 8°  (Cat. della Libreria Capponi)

1663

Parnasse de la littérat. médicale, de J.J.Becker, Ulmae, s.e., 1663

Nota. All'interno di quest'edizione si trova una traduzione tedesca del poema di Salerno. Nel 1664 si ha una riproduzione dell'edizione di Martin del 1649 con la traduzione francese del poema sulla guerra degli Ugonotti di Remi Belleau

1665

Regimen Salernitanum, das ist, wie sein Mensch seine Gesunheit pflegen., Francofurt sur l'Oder, Erasmus Rösner, in 8°  (Choulant)

Nota.  La traduzione tedesca e' di Flaminius Gasto.

1667

Schola Salernitana sive De conservanda valetudine praecepta metrica, Autore Joanne de Mediolano hactenus ignoti. Cum luculenta et succincta. Arnoldi Villanoviani in singula capita exegesi, ex recensione Zachariae Sylvii Medici Roterodamensis cum eiusdem praefatione ., Roterodami, Arn. Leers, 1667

Nota. Si tratta di una ristampa dell'edizione del 1657

1671

Commentaire en vers francois sur l'école de Salerne contenant les moyens de se passer de médicin de vivre longtemps eu santé, avec une infinité de remédes contre toutes sortes de maladies; avec un traité des humeurs et de la saignée, par D.F.C. (Dofour de la Crespeliére), Paris, chez Gilles Alliot, 1671, in 12°  (Choulant)

Nota.  La traduzione dell'edizione è libera ed il testo latino contiene 452 versi. Si tratta di argomenti riguardanti la circolazione, la trasfusione di sangue, il thé, il caffè, la cioccolata, il segreto della pietra filosofale, il modo di trattare l'oro, oltre ad una traduzione del "Giuramento" di Ippocrate. 

1672

Regulae rhytmico-medicae Salernitanae de conservansi bona valetudine, Tubingae, apud I.H.Reisium, 1672, in 8°  (Lind. renov. p.1071; Eloy; Choulant)

Schola salernitana de valetudine tuenda. Opus nova methodo instructum, infinitis versibus auctum, commentariis Villanoviani, Curionis, Crellii et Constansoni illustratum. Adiectae sunt anianimadversiones novae et copiosae Renati Moreu, doctoris medici parisiensis, Lutetiae, Parisiorum, apud L.Billaine, 1672, in 8°

Nota. Si tratta di una copia dell'edizione di Moreau del 1625, ma priva dell'antica dedica. A pag. 36 è posta la figura della rosa de' venti incisa in rame 

1673

Schola salernitana, id est conservandae valetudinis praecepta post plurimas impressiones cum et sine commentariis in variis locis nunc bono comodo omnium sanitati suae provide consumere volentium in libelli bujus quibusdam probatissimis, Viennae (Austr.), typis Mich. Thurnmayer, sumptib.G.Lackner, 1673, in 12°  (S.Ackermann Reg. Sal. p.126)

Nota. Testo alterato molto arbitrariamente. Vi sono aggiunte le <<Observationes rusticae excerptae ex nucleo historico Gbr.Bucellini, ord. S.Bened. theologi>>

1683 

Schola salernitana sive de conservanda valetudine, praecepta medica, auctore Joanne de Mediolano hactenus ignoti. Cum luculenta et succincta Arnoldi Villanoviani.exegesi, ex recensione Zachariae Sylvii, medici Roterodamensis, Hagae-Comitum, ex officina Arnoldi Leers, 1683, in 12°

Nota. Edizione conforme a quella dell'Haya del 1649

 1688

Regimen Sanitatis Salernitanum.De ratione victus salutaris post incisam venam.epigramma Anastasii. Victus et cultus ratio exposita., per Joachinum Camerarium De moderatione cibi et potus, itemque somni et vigiliarum, ex Phl.Melanchtonis lib. de anima, Geneveae, Iacobus Stöer, 1688, in 16°

1722

Schola salernitana sive de consrvanda valetudine praecepta medica. Autore Johanne de Mediolana hactenus ignoto. Cum luculenta et succincta Arnoldi Villanovani in singula capita exegesi, ex recensione Zachariae Sylvii, Ratisbonae, sumptibus Johan. Zachariae Seidelli, 1722

Nota. Precedentemente a Ratisbona, abbiamo l'edizione di Zac. Seidelii del 1700 e le edizioni di Zac. Sylvii del 1701 e  del 1711. Nel 1712 c'è l'edizione di Parma ad opera di Paolo Monti e nel 1714 l'edizione di Lipsia recensita sempre da Zac. Sylvii.

1726

Collectio scriptorum medico diaeteticorum Sanctorii, Fr.Baconis, Ebani Hessi, Coena Baptiste Fierae, Scola Salernitana, Lipsiae, 1726, in 8°  (Bibl. Richter)

1733

La Scuola Salernitana; o sia scovrimento del vero e del falso, del utile e del inutile di questa stimatissima opera, per sapersi conservar sano, e prolungare la vita, spiegandosi tutto sul buon gusto moderno, opera di Fulvio Gherli, cittadino modenese ed al presente proto-medico dell'Altezza Serenissima e del signor Duca di Guastalla, Venetia, presso Giuseppe Corona, 1733, in 8°   (Choulant)

1743

L'art de conserver sa santé, composé par l'école de Salerne, traduction nouvelle en vers français par B.L.M. (Bruzen de la Martinière), a la Haye (Hag. Com.), chez J. van Düren, 1743, in 8°

Nota. Si tratta di una riproduzione dell'edizione del 1660. La traduzione, sebbene eseguita da un profano della medicina, è migliore delle precedenti francesi, e reca il titolo latino sul frontespizio. Il discorso aggiuntovi contiene buone osservazioni letterarie circa la traduzione francese antecedente. Quest'edizione latino-francese sará riprodotta a Parigi nel 1749 presso le Prieur.

1749

L'art de conserver sa santé, composé par l'Ecole de Salerne, avec la traduction en vers françois, par m. r. B.L.M., Paris, Pierre-Alexandre Le Prieur, 1749

1750   

Schola Salernitana oder Salernitanische Schule die Gesundheit zu erhalten in deutsche Kurze, Verse übersetz, nebst noch einigen medicinischen Rathschägen, Francofurti et Lipsiae, edidit G.S. (Gottwald Schuster), 1750, in 8°

Nota. Si tratta di una traduzione tedesca, che inizia cosí: Konig grosser Potentate deine Schule, etc. E' presa dal testo di Curio, secondo l'edizione antica di Francoforte. Nel 1750 si ha anche un esemplare in polacco edito da Zaluski e conservato presso la Biblioteca dell'Arsenale (n.5924 Catalogo di Scienze e Arti)

1752

Schola salernitanam sive De conservanda valetudine praecepta metrica.cum luculenta & succincta Arnoldi Villanoviani.exegesi., Augustae Vindelicorum, J.J.Lotter, 1752

1753

L'art de conserver sa santé composé par l'Ecole de Salerne, traduction nouvelle en vers françois, par Mr. B. L. M., Paris, par la Compagnie des Libraires, 1753

Nota. Nello stesso anno ad Augustae Vindelicorum si ha un'edizione che è copia conforme dell'edizione di Zaccaria Silvio. E, sempre nel 1753, si ha a Parigi, una ripetizione dell'edizione latino-francese del 1743 e ad Hagae Comitum, una riproduzione dell'edizione di Bruzen de la M. del 1743                                                                            

1763

Schola Salernitana, autore Io. De Mediolano, medico apud Salernitanos longe celeberrimo, pluribus, quibus hactenus scatebat, mendis purgavit et diversitatem lectionis adjecit Jo.Adamus Schier., Athenis ad Elmama (Helmstadt), Viduae, Schnorrii edidit, I. ad Schier., 1763, in 8°

Nota. Il testo è conforme alle edizioni di Moreau e Silvio, e contiene una raccolta di varianti. Un'altra edizione conforme a quella di Moreau del 1672 si ha nel 1778 a Parigi

1779

L'ecole de Salerne, ou l'art de conserver la santé en vers latins et français, avec des Remarques, recueillie, augmentée et publicé par Levacher de la Feutrie, médecin de Paris, Paris, Segaud., 1779, in 12°

1789

Medicina Salernitana id est Conservandae bonae valetudinis praecepta, cum Arnoldi Villanoviani in singula capita exegesi. Accedunt Matthaei Politi in Salernitana Schola P(rof.) P(ubl.) novissima commentaria, Salerni, Ferd. Campi, 1789, voll.3

Nota. I Prolegomeni, il testo e i Commentarii sono gli stessi dell'edizione del 1683, con l'aggiunta di una ricca illustrazione di Polito, a forma di note, in tutto il libro. Sono aggiunte anche : <<Anastasii epigr. Camerarii victus et cultus ratio exposita quatuor in singulos menses versibus, Ph. Melanchthonis loci, Polybi de salubri victus ratione, G.Pictorii sanitatis tuendae methodus carmine elegiaco conscripta>> (Dalla prima Basil., 1554 in 8˚), due indici ed una dissertazione italiana di Polito intorno alla china-china. La dedica di Polito diretta a Giov. Vivenzio nel terzo volume sembra essere stata inserita in seguito, e perciò manca in alcuni esemplari. Questa è un'edizione totalmente sconosciuta in Germania e perciò non consultata da Ackermann, la quale perciò è importante per il Commentario di Polito, il quale viveva a Falerno. Il testo contiene oltre a ció, alcune varianti

1790

Regimen Sanitatis Salerni sive scholae Salernitanae de conservanda bona valetudine praecepta, edidit Studi medici Salernitani historia praemissa, Joan. Chr. Gottlieb Ackermann, Stendaliae, sumptibus Franzen et Grosse, 1790, in 8°

Nota. Testo con 364 versi senza Commentarii, solamente con alcune varianti, e con brevi delucidazioni. Vi si trovano i versi  commentati nelle antiche edizioni di Arnaldo, e tutti gli altri vi sono soppressi, come apocrifi, soprattutto l'edizione di Lovanio, è tralasciata. Importanti sono in questa edizione i Prolegomeni: De studio medico Salernitano, de regiminis Salernitani auctore, librisque scriptis et editis, de versibus rhythmicis et carminem Leonino. Si tratta di una pregevolissima ed utilissima edizione  

1806

Von der Gesundheit, ein Lehrgedicht der Schule von Salerno, aus dem lateinischen metrisch übersetz, Paderborn., Wesener, 1806, in 16° (Choulant)

Nota. Si tratta di una traduzione tedesca dell'opera della scuola, alla quale segue quella di Mayer edita a Berna nel 1816

1825 

L'art de conserver la Santé, par I. Fr. Pougens, Paris, s.e., 1825, in 8°  (Choulant)

1826 

L'art de conserver la santé ou conseils donnés par l'Ecole de Salerne, avec la traduction en vers français par L.M., Paris, Boiste, 1826, in 12°

Nota. Si tratta della riproduzione piú completa dell'edizione di Bruzen de la Martinier del 1743

1830

Regimen Sanitatis Salernitanum, a poem on the preservation of health in rhyming latin verse, adressed by the School of Salerno to Robert of Normandy, son of William the Conqueror, with an ancient translation, and an introduction and notes by sir Alexander Croke, Oxford, ed. A.Talboys, 1830, in 12°  (Daremberg)

Nota. L'edizione riporta il testo latino secondo le edizioni antiche col Commentario di Arnaldo e l'antica traduzione inglese, con introduzione storica e note 

Paola Nigro

Top of pageAbout usEdizioni SpoliaJoin the Spolia teamRassegna stampaPartnerIn Italiano